Geen stem voor inheems Australië – misinformatie speelde grote rol in de campagne

Een historisch voorstel over de positie van de inheemse bevolking in Australië is afgewezen door de kiezer. Zowel in alle deelstaten als op landelijk niveau was een duidelijke meerderheid zaterdag bij een referendum tegen de toekenning van een speciale stem aan de inheemse Aboriginal en Straat Torres-bevolking. De uitslag laat zien dat verzoening met de oorspronkelijke bewoners van het land nog ver weg is.

Minder dan een uur nadat de stemlokalen waren gesloten was al duidelijk dat het plan het niet had gehaald. De zogenoemde Voice was een voorstel van de inheemse bevolking zelf. In 2017 kwamen vertegenwoordigers van de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking met een gemeenschappelijke verklaring waarin ze vroegen om een stem in de politiek, zodat er niet alleen over, maar juist mét hen wordt gesproken als er beleid wordt gemaakt dat hen aangaat. Er moest een orgaan komen dat het parlement kan adviseren over politieke besluiten die van invloed zijn op de levens van de oorspronkelijke inwoners van het land. Ze wilden dat laten verankeren in de grondwet, zodat het niet door een volgende regering teruggedraaid kan worden. Ruim 80 procent van de inheemse bevolking steunt het voorstel.

Maar het veranderen van de Australische grondwet is niet eenvoudig. Er is een dubbele meerderheid nodig; een meerderheid in vier van de zes deelstaten, en een landelijke meerderheid. Slechts 8 van de 44 referenda die Australië ooit heeft gehouden zijn succesvol geweest.

Democratieworstje

Eerder op de dag waren de voorstanders in de meerderheid bij stemlokalen in Sydney. In La Perouse, een wijk grenzend aan het strand met een relatief grote inheemse bevolking, werden stemmers begroet door vrijwilligers van de ja-campagne die met posters en flyers bij de ingang stonden. De worsten lagen op de barbecue. Het is een Australische traditie om een zogenaamd ‘democratieworstje’ te eten na het stemmen.

Johanna Hamilton is met haar man en acht kinderen gekomen om haar stem uit te brengen. „Ik heb met enige tegenzin ‘ja’ gestemd. Ik vind het moeilijk om de regering te vertrouwen”, zegt ze. Dat wantrouwen leeft bij veel inheemse mensen, omdat ze zo lang zijn achtergesteld door opeenvolgende regeringen. „Toch denk ik dat de Voice een stap in de juiste richting zou zijn. Ik wil dat mijn kinderen een toekomst hebben, en dat er naar ze geluisterd wordt.”

Tegenstanders zeggen dat een speciaal adviesorgaan voor de inheemse bewoners, dat zou worden vastgelegd in de grondwet, het land verdeelt op foundation van ras. Het zou daardoor de ongelijkheid vergroten. „Ik geloof dat we allemaal gelijk zijn in Australië”, zegt Invoice Burst, lokaal gemeenteraadslid van het stadsdeel Randwick in Sydney. Daarom heeft hij tegen gestemd. „Een speciale plek voor de inheemse bevolking in de grondwet verankeren maakt het land alleen maar meer verdeeld.”

Een ander belangrijk argument van nee-stemmers is dat er te weinig particulars bekend zijn over wat zo’n Voice precies inhoudt. „We weten niet eens waar we precies voor stemmen”, zegt Burst. „Je koopt niet zomaar een auto zonder eerst te kijken of die in orde is. Dit is alsof we één groep een carte blanche geven.”

Premier Anthony Albanese had bewust besloten om tijdens de campagne niet in te gaan op vragen over hoe het adviesorgaan er precies uit zou zien. Bij het referendum werd alleen over het principe van een ‘stem’ voor de inheemse bevolking gestemd. De particulars zouden pas later door het parlement worden ingevuld. Maar zover komt het dus niet.

Grote achterstanden

Nu een meerderheid van de bevolking het voorstel heeft afgewezen, rijst de vraag wat dit betekent voor de verzoeningspogingen met de oorspronkelijke bevolking. Het gaat niet goed met deze groep. Op alle vlakken zoals onderwijs, werk, gezondheid, zelfmoordcijfers en levensverwachting is de kloof met de relaxation van de Australische bevolking enorm.

Door deze uitslag wordt gevreesd dat de inheemse bevolking nog meer stappen achteruit zet. „Dit referendum heeft racisten een podium gegeven”, zegt onafhankelijk Aboriginal senator Lidia Thorpe tegen de Australische omroep ABC. Ze is de leider van een minderheid van de inheemse bevolking die ‘nee’ heeft gestemd, omdat ze het voorstel niet ver genoeg vinden gaan. „Het aantal zelfmoorden onder de inheemse bevolking is toegenomen vanwege het racisme tijdens deze campagne. De enige oplossing is het sluiten van een verdrag.” Daarin zou de inheemse bevolking moeten worden erkend als de oorspronkelijke bewoners van Australië, met wie over teruggave van land en herstelbetalingen moet worden onderhandeld. Australië is een van de weinige landen in de wereld dat nog geen verdrag heeft met de oorspronkelijke bewoners, iets wat landen als Canada, Nieuw-Zeeland, de VS en Noorwegen wel hebben.

Misinformatie

Bij inheemse campagneleiders van het ja-kamp heerst ongeloof en woede over de uitkomst van het referendum. „Ik geloof dat Australië er klaar voor was. Maar vanwege de weerzinwekkende campagne van de tegenstanders, de misinformatie en de leugens van de oppositie, hebben we nu dit resultaat”, zei Thomas Mayo, een prominente voorstander en campagneleider, tegen ABC.

Inheemse ja-campagneleiders hebben opgeroepen tot een ‘week van stilte’, „om te rouwen om de uitkomst van het referendum en na te denken over de gevolgen en de betekenis ervan”. Ze willen dat de Aboriginal en Straat Torres-vlaggen halfstok gaan.

De laatste keer dat de inheemse bevolking onderwerp was van een Australisch referendum was in 1967. Toen stemde een grote meerderheid van de kiezers vóór het voorstel om de inheemse bewoners mee te tellen als onderdeel van de bevolking. Voor die tijd werden de oorspronkelijke bewoners niet meegeteld in nationale volkstellingen. Pas in 1962 kregen ze het recht om te stemmen.

Dit is het eerste Australische referendum in tijden van sociale media. Dat heeft een groot impact gehad op de campagne. Juist by way of die kanalen is veel misinformatie verspreid. Zo werd er angst gezaaid over de mogelijke macht van de adviescommissie, legt Michael Ingrey uit. Hij is Aboriginal en heeft de afgelopen weken campagne gevoerd voor het ja-kamp. „Er gaan verhalen rond dat we met die adviescommissie eigendommen of land kunnen afpakken van niet-inheemse mensen, of dat we herstelbetalingen kunnen eisen. Leugens die zijn verzonnen door de tegenstanders van dit referendum”, zegt hij. Ook waarnemers hebben gewaarschuwd voor onwaarheden die zich vooral op sociale media snel verspreidden.

Grote tegenvaller

De uitslag is een grote tegenvaller voor de regering van premier Anthony Albanese (Labor). Zijn regering maakte van het referendum een van haar belangrijkste speerpunten. Tot het laatste second leek Albanese vertrouwen te hebben in een positieve uitkomst. Hij riep Australiërs op om „aan de juiste kant van de geschiedenis te gaan staan”.

De regering heeft de uitslag inmiddels geaccepteerd. „Dit is niet het resultaat waar we op hoopten”, zei een zichtbaar aangedane Albanese op een persconferentie. „Als je hoge doelen stelt, kan je ook falen.” Hij riep Australiërs op om niet op te geven. „Miljoenen Australiërs hebben ‘ja’ gestemd, vol optimisme over de toekomst. Dat optimisme moeten we ook nu vasthouden, om samen een nieuwe weg vooruit vinden.”

Volgens oppositieleider Peter Dutton (Liberal Social gathering) – die campagne voerde tegen het voorstel – kan het land trots zijn op de uitslag. „Dit is een goed resultaat voor het land”, zei hij. „Australiërs hebben het voorstel verworpen dat ons wilde verdelen op foundation van achtergrond en ras, en dat niet goed is uitgelegd.”