‘Er is een revolutie gaande’

• Chiem Balduk

  Redacteur Buitenland

Terwijl honderdduizenden Oekraïense militairen aan het entrance vechten tegen Rusland, vecht Daria Kalenjoek op een ander hardnekkig entrance: corruptie. Hoewel Oekraïne al jaren slecht scoort op internationale corruptielijsten, is de belangrijkste corruptiebestrijder van het land opvallend optimistisch. Volgens haar maakt haar land nu definitief korte metten met omkoping en belangenverstrengeling. “Er is een revolutie aan de gang.”

Kalenjoek is deze week in Nederland, om de jaarlijkse Oktoberlezing van kennisplatform Raam op Rusland voor te dragen. Haar Anti-Corruptie Actie Centrum (AntAC) doet sinds 2012 onderzoek naar corruptie in Oekraïne en lobbyt voor hervormingen om corruptie te bestrijden.

Sinds de Russische invasie in Oekraïne richt Kalenjoeks AntAC zich onder meer op het tegengaan van corruptie bij de miljardenuitgaven voor het leger. Een belangrijke kwestie: de Amerikaanse steun aan Oekraïne is afhankelijk van de mate van anti-corruptiehervormingen, meldde CNN eerder deze maand.

“Natuurlijk bestaat er corruptie in Oekraïne”, zegt Kalenjoek volmondig, tijdens een wandeling door een Amsterdams park. “Maar het wordt nu toegegeven en aangepakt. Juist nu, tijdens de oorlog. Alle registers gaan open en alle fraude zal worden ontdekt. Het nadeel is dat daardoor het beeld wordt gecreëerd dat Oekraïne het meest corrupte land ter wereld is.”

In de eerste maanden na de Russische invasie had haar group regelmatig discussies over het werk. Need is het zinvol om corruptieschandalen aan de grote klok te hangen terwijl het land moet vechten voor zijn voortbestaan? “We besloten onze ontdekkingen niet direct te openbaren, maar eerst bij de verantwoordelijke ministeries aan te kloppen. Als dan actie uitbleef, brachten we het alsnog naar buiten.”

Een belangrijk voorbeeld is de reeks onthullingen over corruptie en bureaucratie op het ministerie van Defensie, waardoor minister Reznikov uiteindelijk werd ontslagen. “Hierbij was het echt nodig dat de corruptie werd onthuld, het gaat om mensenlevens. Het ministerie was vrij gesloten en een van de minst hervormde instituties van het land. Dat is nu echt veranderd.”

De ‘revolutie’ tegen corruptie werd de afgelopen maanden zichtbaar met een aantal spraakmakende zaken. Zo wordt het hoofd van het Hooggerechtshof verdacht van het aannemen van steekpenningen ter waarde van 2,7 miljoen greenback. En in september werd oligarch Ihor Kolomojsky opgepakt op verdenking van het witwassen van zo’n 13 miljard greenback. “Hij zou dichtbij Zelensky staan, maar ook hij wordt dus aangepakt.”

Toch is de kring rond Zelensky niet geheel vrij van corruptie-aantijgingen. “Neem Oleh Tatarov, tegen wie meerdere corruptieonderzoeken lopen, maar nog steeds adviseur van Zelensky is. Hij is heel gevaarlijk.”

Zo heeft Kalenjoek een lijstje namen paraat van politici die ze liever vandaag dan morgen ziet vertrekken. “De minister van Energie moet ook weg, hij is zwak. En een aantal instanties moet op de schop.”

Kalenjoek hoopt dat de buitenwereld de geopenbaarde corruptieschandalen juist als successen gaat zien, in plaats van als reden om Oekraïne buiten de EU te houden. “Het immuunsysteem van Oekraïne werkt, bij wijze van spreken, aantoonbaar. Er zijn ziektes die naar binnen willen sluipen, maar ons immuunsysteem vecht ertegen. Dan krijg je koorts, en die verhoogde temperatuur zien we nu in Oekraïne.”

Na dit ‘griepseizoen’ is Oekraïne klaar voor toetreding tot de NAVO en de EU, hoopt Kalenjoek. “Oekraïne heeft alle anti-corruptiemaatregelen genomen en hervormingen doorgevoerd die nodig zijn. Nu is het aan het Westen om met een duidelijk signaal naar Oekraïne te komen.”

President Zelensky kwam in 2019 aan de macht met de belofte corruptie voor eens en altijd aan te pakken. Sindsdien zijn er lichte verbeteringen, maar nog altijd scoort Oekraïne laag op de internationale corruptielijstjes. Zo steeg Oekraïne op de landenindex van de ngo Transparency Worldwide van plek 126 in 2019 naar 116 in de laatste editie, ruim onder het slechtst scorende EU-land: Hongarije.

In januari verschijnt de nieuwe index; dan wordt duidelijk hoe succesvol de ‘anti-corruptie-revolutie’ is.